Micha艂 Niewiadomski: W zes锄艂ym roku kopalnie w臋gla kamiennego w Polsce wydoby艂y prawie 44 mln ton surowca. Jeszcze 5 lat temu by艂o to 60 mln ton. Czy to jest r贸wnia pochy艂a dla sektora g贸rniczego?
Janusz Steinhoff: Spadek wydobycia obserwujemy od lat 90. XX wieku. W latach 80. Polska wydobywa艂a oko艂o 200 mln ton w臋gla, p贸藕niej by艂o ju偶 coraz mniejsze wydobycie z uwagi na to, 偶e ca艂a gospodarka funkcjonowa艂a w ramach mechanizm贸w rynkowych i by艂a mniej energoch艂onna. Po 1990 roku likwidowane by艂y moce wydobywcze ze wzgl臋du na nisk膮 rentowno艣膰 zak艂ad贸w g贸rniczych oraz wyczerpywanie si臋 zasob贸w w臋gla. Ostatnie lata to obok spadku wydobycia przede wszystkim pogorszenie si臋 wynik贸w ekonomicznych sp贸艂ek g贸rniczych.
Nie martwi mnie spadaj膮ce wydobycie, bo ono jest funkcj膮 zapotrzebowania na 飞臋驳颈别濒 w ciep艂ownictwie i elektroenergetyce. Coraz wi臋cej w systemie mamy 藕r贸de艂 OZE 鈥� fotowoltaiki i wiatru. Nast臋puje substytucja w臋gla paliwami gazowymi. B臋dziemy mieli docelowo ok. 10 GW w elektrowniach gazowych. W zwi膮zku z tym nieuchronn膮 konsekwencj膮 jest spadek wydobycia. Martwi mnie, jak wspomnia艂em, pogarszanie si臋 wszystkich wska藕nik贸w ekonomicznych w g贸rnictwie w臋gla kamiennego. Spada wydajno艣膰 pracy, rosn膮 koszty wydobycia, w konsekwencji ten nasz polski 飞臋驳颈别濒 jest zdecydowanie dro偶szy od tego, kt贸ry mo偶na importowa膰 z europejskich port贸w Amsterdam- Rotterdam 鈥� Antwerpia.
Pogarszaj膮ce si臋 wska藕niki s膮 coraz wi臋kszym problemem. O ile wydobycie tony w臋gla kamiennego na G贸rnym 艢l膮sku 10 lat temu kosztowa艂o 250 锄艂, to teraz wzros艂o do 950 锄艂. Czy w jakikolwiek spos贸b mo偶na te koszty obni偶y膰?
Trzeba zwi臋ksza膰 wydajno艣膰 pracy. Rocznie w g贸rno艣l膮skich kopalniach jeden g贸rnik wydobywa przeci臋tnie oko艂o 550 ton w臋gla To wyj膮tkowo ma艂o, szczeg贸lnie w por贸wnaniu z innymi krajami czy te偶 "Bogdank膮". Nasze g贸rnictwo jest 藕le zarz膮dzane. Wska藕niki, kt贸re powinny rosn膮膰, spadaj膮 a te, kt贸re winny spada膰, rosn膮. Brak jest decyzji w sprawie likwidacji trwale nierentownych kopal艅, w efekcie psuje si臋 rynek w臋gla. Kopalnie o ni偶szych kosztach musz膮 ogranicza膰 wydobycie, w zwi膮zku z tym, 偶e nie mog膮 ulokowa膰 wydobywanego przez siebie surowca na rynku.
G贸rnictwu potrzebna jest koncepcja funkcjonowania wpisuj膮ca si臋 w polityk臋 energetyczn膮 pa艅stwa. I musi dostosowa膰 poziom wydobycia do zapotrzebowania na 飞臋驳颈别濒.
Przeznaczanie tak du偶ych pieni臋dzy w formie pomocy publicznej (ok. 8 mld 锄艂 rocznie) jest marnotrawstwem tych 艣rodk贸w.
Trzeba pami臋ta膰 o tym, i偶 ta pomoc jest udzielana wbrew prawu Unii Europejskiej, jako 偶e do tej pory nie uzyskali艣my akceptacji umowy podpisanej z partnerami spo艂ecznymi za czas贸w poprzedniego rz膮du. Przypomn臋, 偶e pomoc publiczna mo偶e by膰 udzielana podmiotom za zgod膮 Komisji Europejskiej i tylko wtedy gdy s艂u偶y celom restrukturyzacyjnym, czyli trwa艂ej sanacji sp贸艂ki. Pami臋ta膰 nale偶y, 偶e kolejne miliardy transferowane s膮 z bud偶etu pa艅stwa do Funduszu Ubezpiecze艅 Spo艂ecznych na emerytury g贸rnicze.
Trzeba uruchomi膰 g贸rniczy pakiet socjalny. Wed艂ug sonda偶u przeprowadzonego w Polskiej Grupie G贸rniczej 1/3 badanych pracownik贸w deklaruje wol臋 odej艣cia z g贸rnictwa za odszkodowaniem. Nale偶y wi臋c powr贸ci膰 do koncepcji g贸rniczych urlop贸w przedemerytalnych, odpraw, przekwalifikowywa艅 i innych narz臋dzi, kt贸re z powodzeniem zosta艂y wykorzystane na prze艂omie wiek贸w w restrukturyzacji bran偶y, kt贸ra zosta艂a przeprowadzona przez rz膮d Jerzego Buzka.
A co w sytuacji, gdy Komisja Europejska uzna te pomoc za nielegaln膮? Trzeba b臋dzie zwr贸ci膰 te pieni膮dze i w nast臋pstwie tego kopalnie upadn膮?
Nie dopuszczam takiego scenariusza z punktu widzenia politycznego. Ale formalnie istnieje takie niebezpiecze艅stwo. Je偶eli Komisja Europejska uzna t膮 pomoc publiczn膮 za nielegaln膮, to decyzja mo偶e by膰 tylko jedna 鈥� zwrot tej pomocy przez podmioty, kt贸re by艂y beneficjentami.
A to oznacza upad艂o艣膰 w znacz膮cej cz臋艣ci ca艂ego polskiego g贸rnictwa z wyj膮tkiem kilku kopal艅. Mam nadzieje, 偶e do tego nie dojdzie.
My艣l臋, i偶 Komisja zbyt d艂ugo zwleka z odpowiedzi膮. Powinna wreszcie jasno okre艣li膰, kt贸re zapisy umowy ze stron膮 spo艂eczn膮 s膮 niezgodne z regu艂ami obowi膮zuj膮cymi w Unii Europejskiej, a kt贸re s膮 do akceptacji.
W listopadzie Polskie Sieci Elektroenergetyczne poinformowa艂y, 偶e w pa藕dzierniku 2024 udzia艂 w臋gla w produkcji energii wyni贸s艂 41 proc. i by艂 o 18 proc. ni偶szy w por贸wnaniu z pa藕dziernikiem 2023 r. Kurczy si臋 udzia艂 w臋gla w miksie energetycznym. Dok艂adamy miliardy do g贸rnictwa 鈥� do 2030 r. b臋dzie to a偶 42 mld 锄艂., a ceny energii mamy bardzo wysokie. Jak uciec do przodu od tej sytuacji? Czy z w臋gla nie powinni艣my wyj艣膰 wcze艣niej ni偶 planowany rok 2049?
W 2030 r. b臋dziemy mieli ponad 50 proc. energii produkowanej z OZE. Przymierzamy si臋 do energetyki j膮drowej, na razie rozstrzygn臋li艣my lokalizacj臋 budowy elektrowni w Choczewie, trzech blok贸w po 1200 MW. Czeka nas r贸wnie偶 jedna trudna operacja czyli odej艣cie w elektroenergetyce od w臋gla brunatnego. Ko艅cz膮 si臋 bowiem zasoby w kopalniach odkrywkowych w Turowie i Be艂chatowie i w tych kopalniach zako艅czy si臋 eksploatacja za 11-12 lat. W Be艂chatowie ponad 5000 MW mocy trzeba b臋dzie czym艣 zast膮pi膰. Trzeba b臋dzie r贸wnie偶 rozwi膮za膰 problem spo艂eczny, w tym rejonie pracuje tam ok. 6-7 tys. ludzi. Niewykluczone, 偶e druga elektrownia j膮drowa b臋dzie wi臋c tam zlokalizowana. O ile istniej膮ce tam warunki techniczno-geologiczne na to pozwol膮.
G贸rnikom pracuj膮cym w kopalniach w臋gla kamiennego trzeba jasno powiedzie膰, 偶e w tych warunkach geologicznych wydobycie w臋gla jest w wi臋kszo艣ci przypadk贸w ekonomicznie nieuzasadnione. Produkcja energii elektrycznej z paliw sta艂ych jest r贸wnie偶 nieop艂acalna. Produkuj膮c 1 MWh energii z w臋gla brunatnego emitujemy ponad 1 ton臋 CO2 (na w臋glu kamiennym ok. 48 ton), a to rzutuje na sumaryczne koszty wytworzenia energii elektrycznej.
Gdyby teraz Pan odpowiada艂 za gospodark臋, to ile kopalni by Pan poleci艂 zamkn膮膰?
To nie minister zamyka kopalnie, zak艂ady g贸rnicze s膮 zamykane ze wzgl臋du na ekonomi臋 i geologi臋. Europa 偶egna si臋 zar贸wno z w臋glem kamiennym jak i energetyk膮 opart膮 na spalaniu tego surowca. I my powinni艣my i艣膰 w tym kierunku. Trzeba zmierzy膰 si臋 z tym wyzwaniem. Na pewno du偶ym u艂atwieniem tego procesu jest niski poziom bezrobocia w Polsce. R贸wnie偶 na 艢l膮sku.
Zaklinanie rzeczywisto艣ci wypowiedziami typu 鈥瀗ie pozwolimy zamordowa膰 g贸rnictwa鈥� czy te偶, 偶e 鈥瀖amy w臋gla na 200 lat鈥� by艂o efektem braku szacunku dla g贸rnik贸w i odpowiedzialno艣ci za pa艅stwo.
Tych ci臋偶ko pracuj膮cych ludzi trzeba szanowa膰 i m贸wi膰 im prawd臋. A prawda jest taka, 偶e ta bran偶a po wiekach funkcjonowania na rzecz polskiej gospodarki odchodzi do historii. Tak jak mia艂o to miejsce w innych krajach europejskich. Okre艣lanie terminu ostatecznego wychodzenia z w臋gla - przypomn臋, 偶e poprzedni rz膮d okre艣li艂 coalexit na 2049 rok 鈥� nie ma najmniejszego sensu, bo nie wiemy ile jeszcze energetyka b臋dzie potrzebowa艂a tego no艣nika energii obserwuj膮c zmiany jakie widzimy w zwi膮zku z rozwojem OZE.
Konsekwencj膮 sytuacji, 偶e w ostatnich 20 latach nie prowadzili艣my transformacji konsekwentnie jest fakt, i偶 mamy najdro偶sz膮 w Europie energi臋 elektryczn膮 na rynku hurtowym.
Czy widzi Pan na obecnej scenie polityka, kt贸ry mia艂by odwag臋 powiedzie膰 czas na zmiany w g贸rnictwie? Bo ju偶 wida膰, 偶e ten harmonogram zamykania kopal艅 do 2049 r. jest zbyt rozci膮gni臋ty w czasie
Na tematy personalne w polityce nie wypowiadam si臋. Nawo艂uj臋 od lat do odpowiedzialno艣ci, do odej艣cia od populizmu, a tak偶e odchodzenia od kierowania si臋 w decyzjach rz膮du s艂upkami popularno艣ci. To nie jest bowiem racjonalny spos贸b uprawiania polityki. Przed rz膮dz膮cymi zawsze staj膮 problemy, niekiedy sposoby ich rozwi膮zania budz膮 sprzeciw dotkni臋tych nimi cz臋艣ci spo艂ecze艅stwa. Ale odpowiedzialne rz膮dzenie polega na tym, 偶e konieczne jest czasem podejmowanie decyzji trudnych w spo艂ecznym odbiorze. Obowi膮zkiem rz膮dz膮cych jest wi臋c przekonywanie partner贸w spo艂ecznych do swoich racji.
Jednym z takich w艂a艣nie problem贸w jest system emerytalny, kt贸ry nie jest r贸wny dla wszystkich grup spo艂ecznych, mamy niski pr贸g wieku emerytalnego, a do tego wyj膮tkowo niski poziom przyrostu naturalnego.
Ale odnosz臋 wra偶enie, 偶e elity polityczne nie zaprz膮taj膮 sobie g艂owy tym, co stanie si臋 z systemem emerytalnym za 20 lat.
Wracaj膮c do energetyki to oczekuje od rz膮du, 偶e przedstawi wreszcie zaktualizowany dokument Polityka Energetyczna Pa艅stwa wyd艂u偶aj膮c jego horyzont czasowy do roku 2050. Powinni艣my okre艣li膰 w nim kierunek zmian w szeroko rozumianej energetyce. Dokument ten powinien zosta膰 zaakceptowany przez parlament i by膰 wi膮偶膮cy dla kolejnych rz膮d贸w. Zrozumia艂e s膮 w przys锄艂o艣ci jego aktualizacje, ale nie mo偶e by膰 tak, 偶e przychodzi nowy, kolejny rz膮d i wywraca wszystko co zrobili poprzednicy.
Czy za 10 lat b臋dziemy jeszcze m贸wili o sektorze g贸rniczym w Polsce?
Za 10 lat pozostan膮 kopalnie tylko najbardziej rentowne. Zapotrzebowanie na 飞臋驳颈别濒 b臋dzie niepor贸wnanie mniejsze w stosunku do tego, kt贸re jest dzisiaj. Ale przypuszczam, 偶e do lat 40. elektrownie jeszcze b臋d膮 spala膰 飞臋驳颈别濒. Nikt nie b臋dzie zamyka艂 kopal艅 tylko z tego wzgl臋du, 偶e uczestniczymy w procesie dekarbonizacji. Nie b臋dzie likwidacji g贸rnictwa, je艣li b臋dzie ono funkcjonowa膰 na rynku, je偶eli na 飞臋驳颈别濒 b臋dzie zapotrzebowanie na rynku. I ta uwaga nie dotyczy tylko rynku polskiego.
Rozmawia艂 Micha艂 Niewiadomski.