Liban, Syria i Palestyna - od lat na Bliskim Wschodzie pomoc humanitarna jest ogromnym wsparciem dla ludno艣ci. O tym jak wygl膮da sytuacja w regionie po upadku re偶imu Al-Assada oraz o dramatycznym po艂o偶eniu mieszka艅c贸w Strefy Gazy rozmawiamy z Magdalen膮 Foremsk膮 z Polskiej Akcji Humanitarnej.
Micha艂 Misiura, 足智彩赛果: W艂a艣nie wr贸ci艂a pani z Libanu i Syrii. Jak wygl膮da teraz sytuacja w Bejrucie?
Magdalena Foremska, Polska Akcja Humanitarna: Liban zmaga si臋 ju偶 od lat z ogromnym kryzysem gospodarczym. Wybuch w porcie w 2020 roku oraz pandemia COVID-19 tylko pogorszy艂y sytuacj臋. Inflacja jest bardzo wysoka, a dolary ameryka艅skie sta艂y si臋 g艂贸wnym 艣rodkiem p艂atniczym. Nawet w sklepach czy supermarketach widzimy dwie ceny: jedn膮 w dolarach, a drug膮 w liba艅skich funtach. Jest bardzo drogo 鈥� cena posi艂ku to 20-30 dolar贸w lub wi臋cej.
Miasto wci膮偶 podnosi si臋 po izraelskich nalotach z zesz艂ej jesieni, a widok zawalonych budynk贸w jest czym艣 powszechnym. Renowacja przebiega powoli, bo kryzys uniemo偶liwia jej finansowanie. Wysokie bezrobocie sprawia, 偶e trudno o prac臋, dlatego Polska Akcja Humanitarna prowadzi szkolenia zawodowe, kt贸re pomagaj膮 Liba艅czykom oraz uchod藕com z Palestyny i Syrii zdoby膰 nowe umiej臋tno艣ci, takie jak programowanie, grafika komputerowa czy nawet szyde艂kowanie. Dzi臋ki temu mog膮 znale藕膰 zatrudnienie lub za艂o偶y膰 w艂asn膮 dzia艂alno艣膰.
Innym problemem jest niepewna sytuacja bezpiecze艅stwa na po艂udniu. Po jesiennym przemieszczeniu ludzi na p贸艂noc nie wiadomo, czy b臋d膮 mogli wr贸ci膰 do swoich dom贸w. Wiele os贸b 偶yje w obozach dla uchod藕c贸w lub os贸b wewn臋trznie przemieszczonych.
Czy po obaleniu rz膮d贸w Al-Assada by艂 obserwowany nowy nap艂yw ludno艣ci z Syrii do Libanu? Mam na my艣li osoby zwi膮zane z poprzednim re偶imem.
To s膮 bardzo ma艂e, incydentalne przypadki. Przep艂yw ludno艣ci jest raczej w drug膮 stron臋. Ludzie je偶d偶膮 odwiedza膰 rodziny, zw艂aszcza 偶e cz臋艣膰 Syrii pod w艂adz膮 Baszara al-Asada by艂a odci臋ta od 艣wiata. Granice liba艅sko-syryjska oraz turecko-syryjska t臋tni膮 偶yciem, poniewa偶 po wielu latach ludzie mog膮 w ko艅cu zobaczy膰 swoich bliskich i oceni膰, co si臋 sta艂o z ich dobytkiem, kt贸ry zostawili, uciekaj膮c. Wi臋kszo艣膰 uchod藕c贸w chce wr贸ci膰 do Syrii, ale powroty s膮 spowolnione przez zniszczenia i brak infrastruktury.
Jak przebiega odbudowa kraju?
Sytuacja jest bardzo trudna. Nie ma pieni臋dzy. Nie ma p艂ynno艣ci finansowej. 艢rednia pensja urz臋dnika w Damaszku to oko艂o 120 dolar贸w miesi臋cznie, przy cenach produkt贸w por贸wnywalnych do tych w Polsce. Kilogram mi臋sa kosztuje oko艂o 40 z艂otych, kilogram pomidor贸w oko艂o 8 z艂. Ludzie pracuj膮 jednocze艣nie w dw贸ch lub trzech miejscach, 偶eby wy偶ywi膰 swoje rodziny. S艂ysza艂am historie, 偶e kto艣 jest urz臋dnikiem, po pracy je藕dzi taks贸wk膮, wraca do domu, by przespa膰 si臋 kilka godzin i idzie do trzeciej pracy na nocn膮 zmian臋, po kt贸rej 艣pi dwie godziny i wraca do urz臋du. To nie s膮 incydentalne przypadki.
Problemem s膮 tak偶e ograniczenia w dostawach energii elektrycznej. W Damaszku pr膮d dost臋pny jest tylko przez godzin臋 lub dwie dziennie. To zmusza do korzystania z generator贸w, ale wiele os贸b nie ma na to 艣rodk贸w. Aktualnie oko艂o 80% Syryjczyk贸w potrzebuje pomocy humanitarnej. W ca艂ym kraju, licz膮cym oko艂o 24 miliony mieszka艅c贸w, ponad 7 milion贸w to uchod藕cy wewn臋trzni, kt贸rzy musieli ucieka膰 z teren贸w zajmowanych przez re偶im, jak i tych, kt贸re zosta艂y zniszczone przez trz臋sienie ziemi. Oko艂o 12 milion贸w Syryjczyk贸w nie otrzymuje wystarczaj膮cych racji 偶ywieniowych, a ceny rosn膮, co pog艂臋bia ub贸stwo.
Aleppo - do wojny najwi臋ksze miasto Syrii i centrum przemys艂owe kraju - boryka si臋 z konsekwencjami konfliktu. Wiele fabryk zosta艂o zamkni臋tych, zw艂aszcza tekstylnych, ze wzgl臋du na konkurencj臋 z Turcj膮, gdzie energia jest ta艅sza i nie ma przerw w jej dostawach. W mie艣cie widoczne s膮 zar贸wno zniszczone dzielnice, jak i te, kt贸re przetrwa艂y wojn臋. Miasto ma ogromny potencja艂, ale odbudowa wymaga wielkich inwestycji.
Centrum Damaszku, syryjskiej stolicy, nie zosta艂o zniszczone, ale je偶eli z niego wyjedziemy, zaczyna si臋 krajobraz kompletnie wyludnionych dzielnic, a p贸藕niej miast, gdzie czasami w ruinach dom贸w widzimy kwiatki na balkonie albo susz膮ce si臋 pranie. To ludzie, kt贸rzy mimo wszystko zdecydowali si臋 tam wr贸ci膰.
A na powr贸t czekaj膮 miliony Syryjczyk贸w z o艣ciennych pa艅stw.
Tak, m贸wimy tu o ogromnych liczbach. Na pewno jest to co najmniej oko艂o miliona takich os贸b w Libanie. W Turcji ponad 3 miliony. Tak jak wspomina艂am, ci ludzie na razie je偶d偶膮 w t臋 i z powrotem, oceniaj膮c zniszczenia. W zimie prowadzenie prac remontowych by艂o trudniejsze, ale z nadej艣ciem wiosny i lata liczba os贸b, kt贸re b臋d膮 wraca艂y do miejsc, z kt贸rych pochodz膮, b臋dzie ros艂a. Ludzie wol膮 mieszka膰 w namiocie, daj膮c sobie kilka miesi臋cy na prowizoryczn膮 odbudow臋 domu, ale by膰 ju偶 u siebie. Do tej pory powstrzymywa艂a ich pogoda, ale tak偶e niepewna sytuacja polityczna. Wszyscy czekali, co si臋 stanie. Czy naprawd臋 nadszed艂 ten d艂ugo wyczekiwany pok贸j.
I nadszed艂?
Nowy rz膮d Syrii zapowiedzia艂, 偶e kraj b臋dzie domem dla wszystkich, niezale偶nie od wyznawanej religii czy etniczno艣ci. To bardzo delikatny balans, bo mamy tam do czynienia z muzu艂manami, chrze艣cijanami,Kurdami, Druzami i Alawitami. Do tej pory udawa艂o si臋 utrzyma膰 r贸wnowag臋 i spok贸j. Trzy tygodnie temu dosz艂o do tragicznych wydarze艅 na wybrze偶u w Latakii i w Tartusie, kt贸re zachwia艂y t膮 r贸wnowag膮, a tak偶e wiar膮 cz臋艣ci obywateli w nowe w艂adze.
Syryjski prezydent powo艂a艂 komisj臋, kt贸ra ma zbada膰, kto dok艂adnie dopu艣ci艂 si臋 egzekucji na ludno艣ci cywilnej i og艂osi艂, 偶e wszyscy sprawcy, bez wzgl臋du na to, czy byli powi膮zani z nowymi w艂adzami, czy nie, zostan膮 poci膮gni臋ci do odpowiedzialno艣ci. Na razie zosta艂o to przyj臋te i obdarzono go kredytem zaufania. Jak b臋dzie dalej, zobaczymy. Nowa w艂adza te偶 zdaje sobie spraw臋 z tego, 偶e potrzebuje wsparcia opinii mi臋dzynarodowej, chocia偶by przy zniesieniu sankcji, kt贸re d艂awi膮 gospodark臋.
Gdy rozmawia艂am z Syryjczykami w r贸偶nych miejscach kraju, byli pe艂ni optymizmu i wszyscy wyra偶ali nadziej臋, 偶e w ko艅cu po 14 latach wojna si臋 sko艅czy艂a. Wszyscy m贸wi膮, 偶e chc膮 po prostu spokoju, nie oczekuj膮c, 偶e kto艣 co艣 im da. Chc膮 odbudowa膰 swoje domy i sw贸j kraj. M贸wi膮, 偶e nie boj膮 si臋 ci臋偶kiej pracy i s膮 na to przygotowani.
Czy w kraju s膮 jeszcze jakie艣 bastiony Al-Assada? Z Syrii dochodzi艂y g艂osy, 偶e na wybrze偶u wci膮偶 ukrywaj膮 si臋 zbrojne kom贸rki lojalist贸w poprzedniej w艂adzy.
Te偶 o tym s艂ysza艂am, ale nie jestem ekspertk膮 w kwestiach politycznych, 偶eby wypowiada膰 si臋 na ten temat. Wiadomo, 偶e w kraju przez ca艂y czas istniej膮 grupy spo艂eczne, dla kt贸rych upadek Al-Assada by艂 szokiem i kt贸re nadal nie mog膮 uwierzy膰, 偶e jego rz膮dy dobieg艂y ko艅ca.
Wi臋kszo艣膰 kraju bardzo si臋 z tego cieszy, ale s膮 jeszcze miejsca, gdzie ludzie nie odnajduj膮 si臋 w tej nowej rzeczywisto艣ci.
Wi臋kszo艣膰 pa艅stwowych urz臋dnik贸w pochodzi jeszcze ze starej administracji Al-Assada?
Tak, szczeg贸lnie urz臋dnik贸w ni偶szych szczebli. Obecny rz膮d wywodzi si臋 z organizacji HTS, kt贸ra mia艂a swoje struktury w Idlib i stamt膮d przywioz艂a do Damaszku ludzi, aby zasilili nowy aparat pa艅stwowy. Wiemy, 偶e maj膮 z tym du偶e trudno艣ci. Po pierwsze brakuje kadr, a po drugie zarz膮dzanie tak du偶ym krajem r贸偶ni si臋 od rz膮dzenia pojedyncz膮 prowincj膮. W Syrii panuje teraz prawny chaos. Zmieniaj膮 si臋 rozporz膮dzenia, zasady, wszystko jest w stanie transformacji. Nawet w przypadku organizacji humanitarnych zasady potrafi膮 zmienia膰 si臋 z tygodnia na tydzie艅. Przyk艂adowo teoretycznie potrzebujemy wizy, aby wjecha膰 do Syrii, ale jeszcze kilka dni temu nie by艂o oficjalnego urz臋du, kt贸ry je wydawa艂, bo przesta艂 istnie膰 po upadku re偶imu. Nowy rz膮d stara si臋 dostosowa膰 do sytuacji, ale ba艂agan potrwa jeszcze pewnie wiele miesi臋cy.
Jak wygl膮da sytuacja z bojownikami? Al-Assada obali艂a przecie偶 koalicja z艂o偶ona z ponad setki r贸偶nych ugrupowa艅, w tym d偶ihadyst贸w z niemal ca艂ego 艣wiata.
Tak, to prawda. Nowy prezydent og艂osi艂, 偶e powstanie teraz jedna syryjska armia i poprosi艂 wszystkich, aby z艂o偶yli bro艅 i przy艂膮czyli si臋 do niej. Nie wszyscy go pos艂uchali, chocia偶 porozumienie z Damaszkiem ca艂kiem niedawno podpisali Kurdowie z p贸艂nocnego-wschodu, kt贸rzy d艂ugo si臋 przed tym opierali.
Wspomnia艂a pani, 偶e granice s膮 ju偶 otwarte dla ludzi i organizacji humanitarnych, a jak wygl膮da sytuacja z zagranicznymi inwestorami?
Na razie jest na to za wcze艣nie, dlatego 偶e sytuacja ca艂y czas jest uznawana za niepewn膮. My艣l臋, 偶e zagraniczni inwestorzy mog膮 si臋 pojawi膰, kiedy zostan膮 zniesione albo przynajmniej poluzowane sankcje. Kiedy przekraczamy granic臋 z Syri膮, widzimy na naszym telefonie, jak wygl膮daj膮 te sankcje w praktyce. Po艂owa aplikacji przestaje dzia艂a膰. Nie jeste艣my w stanie wykona膰 偶adnej transakcji w naszej aplikacji bankowej. R贸偶nego rodzaju serwisy przestaj膮 by膰 dost臋pne, nie m贸wi膮c ju偶 o bankomatach czy p艂atno艣ciach kartami. W kraju kr贸luje got贸wka. 100 dolar贸w to dos艂ownie worek funt贸w syryjskich. W kawiarniach s膮 ju偶 maszyny do liczenia banknot贸w, poniewa偶 trudno by艂oby to robi膰 r臋cznie.
Je艣li nadejdzie stabilizacja, nowe w艂adze zdob臋d膮 zaufanie opinii mi臋dzynarodowej i sankcje zaczn膮 by膰 znoszone, wtedy prawdopodobnie pojawi膮 si臋 inwestorzy, bo pami臋tajmy, 偶e Syria to potencjalnie bardzo bogaty kraj z du偶膮 ilo艣ci膮 surowc贸w, ropy i gazu, a tak偶e atrakcyjny teren pod wzgl臋dem dzia艂alno艣ci rolniczej. Syryjczycy s膮 bardzo praktycznym spo艂ecze艅stwem. Na terenach wiejskich wida膰 mn贸stwo pomys艂owych rozwi膮za艅. Du偶y nacisk k艂adzie si臋 na panele solarne. Wida膰 r贸偶nego rodzaju nowe techniki upraw na ma艂ych powierzchniach.
Poniewa偶 rozmawiamy o regionie Bliskiego Wschodu, nie spos贸b przemilcze膰 kwestie zwi膮zane z Gaz膮 i Zachodnim Brzegiem. Czy ma Pani informacje z pierwszej r臋ki na temat aktualnej sytuacji w tych miejscach?
Sytuacja w Strefie Gazy jest katastrofalna, ale m贸wienie tego to bana艂. Zawieszenie broni by艂o jedyn膮 szans膮 dla mieszka艅c贸w tego terenu na wyj艣cie ze strefy 艣mierci. Dopiero po jego wej艣ciu w 偶ycie 19 stycznia do Gazy zacz臋艂a dociera膰 w miar臋 p艂ynnie pomoc humanitarna. Wcze艣niej nie by艂o to mo偶liwe. Ci臋偶ar贸wki by艂y przetrzymywane, nie otrzymywa艂y zgody na wjazd i do ludno艣ci trafia艂 zaledwie promil potrzebnej pomocy. Dzi臋ki zawieszeniu broni ludzie zacz臋li wraca膰 do swoich dom贸w, mogli uzyska膰 pomoc medyczn膮 i ilo艣膰 po偶ywienia, kt贸ra w miar臋 odpowiada艂a ich potrzebom, bo pami臋tajmy, 偶e te wi臋cej ni偶 dwa miliony ludzi od kilkunastu miesi臋cy 偶yj膮 w skrajnym niedo偶ywieniu lub g艂odzie. Po raz pierwszy od kilkunastu miesi臋cy rozpocz臋to jakiekolwiek dzia艂ania edukacyjne dla dzieci w namiotach albo w zast臋pczych plac贸wkach, poniewa偶 80% szk贸艂 zosta艂o zniszczonych.
Teraz to wszystko si臋 sko艅czy艂o. Znowu jeste艣my w sytuacji nieko艅cz膮cych si臋 bombardowa艅, zniszcze艅, 艣mierci i braku dost臋pu do podstawowych produkt贸w pierwszej potrzeby. Od miesi膮ca Gaza jest ca艂kowicie odci臋ta od 艣wiata, nie dociera tam 偶adna pomoc humanitarna, nawet woda, nie m贸wi膮c o 偶ywno艣ci czy paliwie. Za 3, maksymalnie 4 tygodnie sko艅czy si臋 paliwo, kt贸re uda艂o si臋 wwie藕膰 na teren Gazy podczas zawieszenia broni. Wtedy przestan膮 dzia艂a膰 niezniszczone do tej pory instalacje do odsalania wody, a to oznacza koniec dost臋pno艣ci wody zdatnej do picia, ludzie b臋d膮 zmuszeni pi膰 zanieczyszczon膮 wod臋. Szpitale przestan膮 funkcjonowa膰, bo bez paliwa nie dzia艂aj膮 generatory - czyli nie ma pr膮du. Konsekwencje tej sytuacji chyba 艂atwo sobie wyobrazi膰. Dlatego powr贸t do zawieszenia broni jest kluczowy, gdy偶 bez tego po kilkunastu miesi膮cach wojny, kiedy zdecydowana wi臋kszo艣膰 - i kiedy m贸wi臋 zdecydowana wi臋kszo艣膰, to m贸wimy tutaj o 80-90% infrastruktury potrzebnej do 偶ycia - jest zniszczona albo nienadaj膮ca si臋 do u偶ytku, te dwa miliony i sto tysi臋cy ludzi po prostu tego nie przetrwa.
Czy pracownicy humanitarni maj膮 tam w tym momencie jakikolwiek dost臋p?
S膮 organizacje pracuj膮ce na miejscu i to w wi臋kszo艣ci lokalni pracownicy, kt贸rzy nios膮c pomoc, s膮 nara偶eni na 艣mier膰 tak samo jak ludno艣膰 cywilna. Oczywi艣cie obserwujemy t臋 sytuacj臋. Zobaczymy, co b臋dzie si臋 dzia艂o w nadchodz膮cych dniach, ale na razie wszystkie te doniesienia, kt贸re otrzymujemy, s膮 ogromnie niepokoj膮ce. Skala dzia艂a艅 zbrojnych i ataki na cywil贸w nie maj膮 wyt艂umaczenia. 18 marca w jednym nalocie w ci膮gu godziny zgin臋艂o 400 os贸b i w艣r贸d nich by艂o 70 dzieci.
Co dzieje si臋 w tym momencie na Zachodnim Brzegu?
O Zachodnim Brzegu nie m贸wi si臋 tak du偶o jak o Gazie, ale pami臋tajmy, 偶e od 7 pa藕dziernika 2023 roku zgin臋艂o tam ponad 870 os贸b. Regularnie dochodzi tam do atak贸w osadnik贸w albo do interwencji izraelskiej armii. Sytuacja paradoksalnie sta艂a si臋 bardziej napi臋ta wraz z zawieszeniem broni w Gazie, dlatego, 偶e cz臋艣膰 wojska i sprz臋tu przeniesiono stamt膮d na Zachodni Brzeg To oznacza艂o przede wszystkim jeszcze wi臋ksz膮 blokad臋 dr贸g.
Osiedla izraelskie, w kt贸rych przypomnijmy mieszka ju偶 艂膮cznie milion os贸b, wi臋c jest to tak naprawd臋 sie膰 miast i miasteczek, w momencie kiedy powstaj膮, kompletnie odcinaj膮 drogi dojazdowe, z kt贸rych korzystali mieszka艅cy pobliskich palesty艅skich wsi. Oznacza to, 偶e je偶eli kto艣 mia艂 najbli偶szy do swojego domu szpital, oddalony o p贸艂 godziny, teraz ta droga naoko艂o bocznymi dojazdami potrafi wynie艣膰 dwie i p贸艂 godziny. Do tego wyjazdy z miast i checkpointy s膮 cz臋sto zamykane, wi臋c trzeba szuka膰 alternatyw, 偶eby dojecha膰 do punktu docelowego.
No i oczywi艣cie wspomniane ataki na ludno艣膰 palesty艅sk膮 w celu wypchni臋cia jej z miejsc zamieszkania i teren贸w pasterskich. Takie ataki potrafi膮 przybra膰 r贸偶na form臋 - od rzucania kamieniami podpalanie dom贸w, samochod贸w i gaj贸w oliwnych.
Dok膮d ci ludzie s膮 wypychani?
Donik膮d. Dalej. Je偶eli ich dom jest spalony albo zostali z niego wygnani i w momencie, kiedy pr贸buj膮 do niego wr贸ci膰, s膮 atakowani, musz膮 zamieszka膰 u rodziny albo znajomych.
W艣r贸d tych o艣miuset os贸b, kt贸re zgin臋艂y od pa藕dziernika na Zachodnim Brzegu, byli g艂贸wnie cywile, prawda?
Tylko cywile. To s膮 dzieci. To s膮 kobiety. To s膮 starsze osoby. To s膮 m臋偶czy藕ni. Wyobra藕my sobie, 偶e rodzice 偶egnaj膮cy dzieci id膮ce do szko艂y, nigdy nie wiedz膮, czy ich kilkunastoletni syn czy c贸rka wr贸ci do domu.
Na ko艅cu wr贸膰my do dzia艂a艅 PAH w regionie. Co robicie na miejscu i jakie s膮 wasze dalsze plany?
Jeste艣my obecni na p贸艂nocnym zachodzie Syrii od trz臋sienia ziemi. Zrealizowali艣my seri臋 projekt贸w, kt贸rych warto艣膰 przekroczy艂a milion dolar贸w. Obecnie wykonujemy remont sieci wodnej w g贸rzystym regionie Rajo. Nikt do tej pory nie chcia艂 si臋 tego podj膮膰, bo ten teren stawia wiele wyzwa艅, ale dzi臋ki wsp贸艂pracy z lokaln膮 organizacj膮 i stowarzyszeniem in偶ynier贸w, kt贸rzy pro bono wykonuj膮 ekspertyzy techniczne, uda艂o nam si臋 przygotowa膰 projekt, kt贸ry zapewni dost臋p do czystej wody dla ponad 25 tysi臋cy os贸b. Chcieliby艣my tak偶e rozszerzy膰 nasze dzia艂ania na pozosta艂e regiony Syrii. Przygl膮damy si臋, analizujemy potrzeby i my艣limy, w jaki spos贸b mogliby艣my pom贸c mieszka艅com kraju w tej nowej, potencjalnie lepszej rzeczywisto艣ci, kt贸ra niesie jednak ze sob膮 ogrom wyzwa艅.
W jaki spos贸b mo偶na wesprze膰 Polsk膮 Akcj臋 Humanitarn膮 w dzia艂aniach w Syrii i w Libanie?
Zapraszamy wszystkich do wp艂at. Mo偶na je robi膰 na naszej stronie w takiej wysoko艣ci, w jakiej Pa艅stwo uznaj膮 za stosowne. Mo偶na sprecyzowa膰, na jaki rodzaj pomocy chce si臋 ofiarowa膰 wsparcie finansowe. Zapraszamy tak偶e do przekazywania 1,5% na PAH, bo rozliczenia ju偶 w kwietniu. My zobowi膮zujemy si臋 do wydania tych 艣rodk贸w tak dobrze, jak to tylko mo偶liwe i oczywi艣cie relacjonujemy wszystkie nasze dzia艂ania na naszych mediach spo艂eczno艣ciowych. Zach臋camy do ich 艣ledzenia, zadawania pyta艅 i z g贸ry dzi臋kujemy za jak膮kolwiek okazan膮 pomoc.
